Hội thảo Khoa học chủ đề “Đạo Phật với Cách mạng Việt Nam” tại chùa Quán Sứ

Sáng ngày 25 tháng 8 năm 2025 (tức ngày 03 tháng 7 năm Ất Tỵ), trong không khí trang nghiêm và tự hào của những ngày Thu lịch sử, khi toàn dân tộc hân hoan kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9. Tại hội trường tầng 1, chùa Quán Sứ – Trụ sở Trung ương GHPGVN, số 37 phố Quán Sứ, phường Cửa Nam, thành phố Hà Nội, Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam và Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đồng tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Đạo Phật với Cách mạng Việt Nam”

Quang lâm chứng minh và tham dự hội thảo có Trưởng lão Hòa thượng Thích Thanh Nhiễu – UVTT HĐCM, Phó Chủ tịch TT HĐTS GHPGVN; Hòa thượng Thích Gia Quang – Phó Chủ tịch HĐTS, Trưởng ban Thông tin Truyền thông TƯ; Hòa thượng Thích Bảo Nghiêm – Phó Chủ tịch HĐTS, Trưởng ban Hoằng pháp TƯ; Hòa thượng Thích Quảng Tùng – Phó Chủ tịch HĐTS, Trưởng ban Từ thiện Xã hội TƯ; Hòa thượng Thích Quảng Hà – Phó Chủ tịch HĐTS; Thượng tọa Thích Đức Thiện – Phó Chủ tịch – Tổng Thư ký HĐTS GHPGVN; Thượng tọa Thích Thanh Tuấn – Phó tổng Thư ký HĐTS – Chánh Văn phòng TƯ GHPGVN cùng chư Tôn đức TT HĐTS GHPGVN, Uỷ viên HĐTS, BTS các tỉnh thành cùng về tham dự.

Về phía lãnh đạo Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội có sự tham dự của GS.TS Tạ Ngọc Tấn – Phó Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương; Thạc sĩ Trần Văn Đoài – Phó Vụ trưởng, Bộ Dân tộc Tôn giáo; GS.TS Hoàng Anh Tuấn – Hiệu trưởng trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn.

Chính quyền về tham dự có ông Các Ngọc Trình – Trưởng phòng Phật giáo Ban Tôn giáo Chính phủ; Thượng tá Vũ Văn Huế – Phó trưởng phòng An ninh nội địa, Công An thành phố Hà Nội; ông Nguyễn Văn Thanh – Trưởng ban Dân tộc Tôn giáo Ủy ban Trung ương MTTQVN cùng quý học giả, Giáo sư Tiến sĩ các nhà nghiên cứu, quý nam nữ cư sĩ Phật tử cùng về tham dự.

Đặc biệt tại Hội thảo, Ban tổ chức sưu tập và triển lãm gần 60 hình ảnh lịch sử về “Đạo Phật với Cách mạng Việt Nam”, chia làm 3 thời kỳ: Thời kỳ tiền khởi nghĩa; Thời kỳ hai cuộc kháng chiến giai đoạn 1945 – 1975; Thời kỳ xây dựng và phát triển đất nước từ 1975 đến ngày nay.

Hội thảo không chỉ là hoạt động học thuật thuần túy, mà còn là một sự kiện mang ý nghĩa chính trị – xã hội sâu sắc. Đây là dịp để chư Tăng Ni, các quý đại biểu, nhà khoa học, nhà nghiên cứu và Phật tử cùng nhìn lại, làm sáng tỏ và khẳng định một cách khoa học về mối quan hệ khăng khít giữa tư tưởng và hành động của Phật giáo với sự nghiệp cách mạng vĩ đại của dân tộc.

Phát biểu khai mạc Trưởng lão Hòa thượng Thích Thanh Nhiễu – UVTT HĐCM, Phó Chủ tịch TT HĐTS GHPGVN trích dẫn câu chuyện lịch sử vua Trần Nhân Tông với 2 lần chiến thắng quân xâm lược Nguyên Mông, sau đó buông bỏ hoàng bào, lên núi Yên Tử tu hành, sáng tạo nên Thiền phái Trúc Lâm, một dòng thiền thuần Việt, mang tinh thần tự chủ, tự cường của dân tộc. Ngài chính là hiện thân cao đẹp nhất của sự hòa quyện giữa Đạo và Đời, giữa trách nhiệm của bậc Quân vương và con đường Giác ngộ. Tiếp đến Trưởng lão Hòa thượng nhấn mạnh tinh thần nhập thế và truyền thống yêu nước, yêu dân tộc của Phật giáo Việt Nam, khi đất nước lâm nguy chư Tăng Ni cởi áo cà sa khoác chiến bào đã được ghi danh trong lịch sử Việt Nam. Tinh thần nhập thế đó đã chảy trong huyết mạch của dân tộc và mạnh mẽ hơn bao giờ hết trong thời đại Hồ Chí Minh khi trải qua 2 cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.

Trưởng lão Hòa thượng Thích Thanh Nhiễu – UVTT HĐCM, Phó Chủ tịch TT HĐTS GHPGVN

Ngay sau đó PGS.TS Nguyễn Văn Chiều – Trưởng khoa Khoa học Chính trị, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội có bài báo cáo dẫn đề hội thảo ngắn gọn, súc tích. Dẫn dắt vào các bài tham luận để chính thức bước vào phần tham luận của hội thảo khoa học “Đạo Phật với Cách mạng Việt Nam”

Mở đầu cho Phiên thứ nhất của hội thảo, Hòa thượng TS. Thích Gia Quang – Phó Chủ tịch HĐTS GHPGVN, Viện trưởng Phân viện Nghiên cứu PHVN tại Hà Nội, TBT Tạp chí Nghiên cứu Phật học đã có bài tham luận với chủ đề “Những đóng góp của Phật giáo Việt Nam trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước”. Triết lý Từ bi – Trí tuệ – Vô ngã của đạo Phật đã gặp gỡ và cộng hưởng với tinh thần yêu nước, ý chí tự cường và lòng nhân ái của người Việt, tạo nên một truyền thống đặc sắc, truyền thống “Hộ quốc an dân”. Tham luận của Hòa thượng TS. Thích Gia Quang đã chỉ rõ, tinh thần ấy đã được thể hiện từ thời Tiền Lê, Lý, Trần với những thiền sư lỗi lạc như Khuông Việt, Vạn Hạnh, Pháp Loa, Huyền Quang, những người vừa là bậc tu hành chân chính, vừa là những nhà cố vấn sáng suốt, góp phần kiến tạo những triều đại độc lập, tự chỉ. Tinh thần ấy tiếp tục được hun đúc và phát huy mạnh mẽ khi đất nước đối diện với những thử thách của lịch sử.

Hòa thượng TS. Thích Gia Quang – Phó Chủ tịch HĐTS GHPGVN, Viện trưởng Phân viện Nghiên cứu PHVN tại Hà Nội, TBT Tạp chí Nghiên cứu Phật học

Tiếp đến GS.TS Đỗ Quang Hưng – Khoa Khoa học chính trị, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn có bài tham luận với chủ đề “Tôn giáo và Cách mạng: Trường hợp Phật giáo Việt Nam”. GS.TS Đỗ Quang Hưng nhấn mạnh mối quan hệ gắn bó giữa Phật giáo và dân tộc. Một minh chứng rõ ràng Cách mạng Pháp chưa giải quyết được vấn đề tôn giáo, thì chính sách 6 điểm của Chính phủ dưới sự dẫn dắt, chỉ đạo, điều hành của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khắc phục được, gắn tôn giáo với dân tộc, tạo sự đoàn kết. Trong 80 năm qua, Phật giáo luôn đồng hành cùng đất nước, không gây xung đột, luôn thể hiện tinh thần nhập thế tích cực nhưng không trở thành công cụ phe phái. Phật giáo Việt Nam đã tìm được mô hình tổ chức phù hợp, phát huy lợi thế tư tưởng giải thoát, giữ mối quan hệ hài hòa với dân tộc, đồng thời thích ứng với xã hội hiện đại qua các hoạt động kinh tế – xã hội, trở thành lực lượng góp phần phục vụ cộng đồng và quốc gia.

GS.TS Đỗ Quang Hưng – Khoa Khoa học chính trị, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn

Tham gia xây dựng, đóng góp ý kiến góp phần thành công của hội thảo, Hòa thượng Thích Bảo Nghiêm có bài tham luận với chủ đề “Phật giáo Việt Nam với tinh thần nhập thế, góp phần bảo vệ và xây dựng Tổ quốc XHCN”, nhấn mạnh vai trò tích cực của Phật giáo trong đời sống xã hội. Ngài khẳng định tinh thần nhập thế của Tăng Ni gắn liền với đạo đức, từ bi, bản lĩnh và trách nhiệm công dân. Tinh thần nhập thế của Phật giáo Việt Nam không phải là sự tham gia vào chính trị thế tục, mà là sự dấn thân, hành Bồ tát đạo ngay giữa cuộc đời để cứu khổ độ sinh, xây dựng một xã hội an lạc, hạnh phúc. Tinh thần ấy khi được soi chiếu bởi lý tưởng cách mạng, đã trở thành động lực mạnh mẽ để Phật giáo Việt Nam tiếp tục đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa với phương châm Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội. Hòa thượng đề xuất nâng cao nhận thức chính trị, lan tỏa giá trị nhân văn, góp phần y tế, giáo dục, giữ gìn trật tự xã hội, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin trong hoằng pháp và đào tạo tăng ni trẻ am hiểu ngoại ngữ, khoa học. Trước bối cảnh thách thức, Phật giáo cần thích ứng, chống lại thông tin sai lệch, phát huy vai trò trong xây dựng chính sách, bảo vệ môi trường và khẳng định vị trí trong sự nghiệp xây dựng đất nước. Phật giáo luôn đồng hành cùng dân tộc, góp phần làm đẹp đạo, ích đời.

Kết thúc Phiên thứ nhất của hội thảo, nhà nghiên cứu Phật học Nguyễn Đại Đồng cũng đã có bài tham luận thể hiện sự tâm huyết với dòng chảy Phật giáo nước nhà. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đại Đồng khẳng định vai trò quan trọng của Phật giáo trong Cách mạng Tháng Tám và những năm đầu độc lập. Trong ngày đọc Tuyên ngôn, Phật giáo cứu quốc huy động 300 tăng ni tham dự, hứa hết lòng ủng hộ chính phủ lâm thời. Trong những năm tháng trường kỳ kháng chiến, Tăng ni, Phật tử tham gia hầu hết các mặt trận, từ vai trò sản xuất, cứu đói, bình dân học vụ, đến đảm nhận chức vụ quan trọng trong chính quyền. Đại lão Hòa thượng Thích Trí Hải, bậc danh tăng của Phật giáo Việt Nam đã để lại nhiều tác phẩm, những lời khuyên trong xây dựng đời sống mới ý nghĩa. Sự gắn bó này thể hiện tinh thần yêu nước, góp phần quan trọng vào thắng lợi dân tộc.

Nhà nghiên cứu Phật học Nguyễn Đại Đồng

Bước sang Phiên thứ hai, trong bầu không khí sôi nổi và cởi mở, Thượng tọa ThS. Thích Thanh Anh – Trụ trì chùa Đồng Kỵ, phường Đồng Nguyên, tỉnh Bắc Ninh đã trình bày tham luận với chủ đề Chùa Đồng Kỵ – Cái nôi của chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta ngọn đuốc soi đường cho thắng lợi Cách mạng tháng Tám năm 1945”. Đây là bằng chứng hùng hồn cho thấy Phật giáo không chỉ đồng hành, mà còn đi đầu, dấn thân vào những thời khắc cam go nhất của lịch sử dân tộc.

Thượng tọa ThS. Thích Thanh Anh – Trụ trì chùa Đồng Kỵ, phường Đồng Nguyên, tỉnh Bắc Ninh

Một trong những nội dung trọng tâm của Hội thảo là đi sâu phân tích sự gặp gỡ, giao thoa giữa tư tưởng cách mạng, đặc biệt là tư tưởng Hồ Chí Minh, với các giá trị nhân văn của Phật giáo. Đại tá, PGS.TS. Nguyễn Hữu Lập – Trưởng khoa Hồ Chí Minh học, Học viện Chính trị, có bài tham luận “Tư tưởng Hồ Chí Minh về lực lượng cách mạng và vai trò của Phật giáo Việt Nam” và của PGS.TS Nguyễn Thanh Xuân – Học viện CTQG Hồ Chí Minh: “Đóng góp của Phật giáo Nam Bộ trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ (1945-1975)” đã cung cấp những luận giải sâu sắc về vấn đề này.

Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ thiên tài của dân tộc, trong quá trình tìm đường cứu nước, đã tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, trong đó có những giá trị tốt đẹp của Phật giáo. Tư tưởng của Người về lòng yêu thương con người, về đại đoàn kết toàn dân tộc, về một xã hội công bằng, bình đẳng, bác ái, về lối sống giản dị, khiêm tốn… đều có sự tương đồng, gần gũi với triết lý Từ bi, Vô ngã, Vị tha của nhà Phật. Chính sự gặp gỡ này đã tạo nên một sức mạnh tinh thần to lớn, quy tụ mọi tầng lớp nhân dân, bao gồm cả Tăng Ni, Phật tử, vào mặt trận dân tộc thống nhất, làm nên những thắng lợi vĩ đại.

Đại tá, PGS.TS. Nguyễn Hữu Lập – Trưởng khoa Hồ Chí Minh học, Học viện Chính trị

PGS.TS Nguyễn Thanh Xuân – Học viện CTQG Hồ Chí Minh

Thông qua hội thảo GS.TS. Đặng Vũ Cảnh Khanh – Chủ tịch Quỹ Văn hiến Việt Nam đã có bài tham luận: “Sư Hạnh – Người chiến sĩ thầm lặng gieo hạt giống cách mạng trên quê hương Kim Bảng, An Phú, Hải Phòng trong kháng chiến chống thực dân Pháp”, Lịch sử đã trao cho chúng ta một di sản vô giá về sự gắn kết không thể tách rời giữa Đạo pháp và Dân tộc. Thông qua hội thảo khoa học “Đạo Phật với Cách mạng Việt Nam” cuộc đời và những đóng góp của nhà sư tên Hạnh góp phần làm giàu thêm di sản ấy. Những ý kiến, tham luận của chư Tôn đức, các nhà khoa học, học giả là những đóng góp trí tuệ quan trọng, không chỉ làm sáng tỏ quá khứ mà còn gợi mở nhiều vấn đề ý nghĩa cho hiện tại và tương lai.

GS.TS. Đặng Vũ Cảnh Khanh – Chủ tịch Quỹ Văn hiến Việt Nam

Kết thúc hội thảo, Thượng tọa Thích Đức Thiện – Phó Chủ tịch – Tổng Thư ký HĐTS GHPGVN đã giải thích ý nghĩa tên của Hội thảo, thông qua đó khẳng định giá trị của tinh thần nhập thế của Đạo Phật và truyền thống đồng hành cùng dân tộc của Phật giáo Việt Nam trong các chặng đường lịch sử của dân tộc. Qua đó ôn lại truyền thống và những đóng góp to lớn của Phật giáo, chư Tăng Ni, Phật tử vào thành công của Cách mạng Tháng Tám, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nay là nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, góp phần trong thắng lợi của hai cuộc kháng chiến và sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc ngày nay. Đây cũng là dịp để rút ra những bài học kinh nghiệm để Giáo hội Phật giáo Việt Nam phát huy mạnh mẽ tinh thần hộ quốc an dân – đồng hành cùng dân tộc.